— हरि मञ्जुश्री
काठमाडौँमा रहेका धेरैजना नेपाली लेखकहरूले यस पटकको दसैँमा काभ्रे जिल्लाको बनेपामा ३–४ घन्टा बिताए । कसैले पलाञ्चोक भगवतीको दर्शन गर्न जाँदा–आउँदा बनेपालाई १–२ घन्टा रोकिने स्थान बनाए भने कसैको चाहिँ गन्तव्य नै बनेपा बन्यो । त्यसको कारण थियो शब्दयात्रा प्रकाशनले प्राप्त गरेको जग्गा हेर्ने रहर ।
दसैँका लागि बिदा भएपछि हरेक दिनजसो नेपाली लेखकहरूमध्ये कोही न कोही बनेपा आइरहे । पहिले शब्दयात्रा प्रकाशनमा फोन आउँथ्यो ‘शब्दयात्रा प्रकाशनले जग्गा लिएको छ रे, त्यहाँ सालिक राखिँदैछ रे, लेखक–साहित्यकारहरूका लागि अतिथिगृह बन्दैछ रे, त्यो जग्गा कहाँनेर छ र कस्तो छ, देखाइदिनुप¥यो, हामी बनेपा आउँदैछौँ ।’ अनि त्यसको केही घन्टा या मिनेटपछि रिजर्भ गरिएको गाडी अथवा मोटरसाइकल ‘अक्षरधाम’ मा आइपुग्थ्यो । त्यसपछि शब्दयात्रा प्रकाशनले प्राप्त गरेको जग्गासम्म पुगिन्थ्यो ।
जग्गामा पुगेपछि हरेक लेखकको प्रतिक्रिया हुन्थ्यो — ‘आहा ! यो जग्गामा बनेको घर जतिसुकै तलाको भए पनि सबभन्दा माथिल्लो तलालाई लेखक–साहित्यकारहरू बस्ने अतिथिकक्ष बनाइयोस्, यहाँ सुत्ने मात्र होइन खाने सुविधा पनि होस् बरू केही पैसा लिइयोस्, यहाँ बसेर बिहान प्राकृतिक दृश्यावली हेर्न र चराचुरुङ्गीको चिरबिर सुन्न अनि साँझ बत्तीको झिलिमिली हेर्न र झ्याउँकीरीको झ्याइँझ्याइँ सुन्न पाइयोस्, त्यस्तो वातावरणमा बसेर आफ्नो किताबलाई अन्तिम रूप दिन पाइयोस्, कल्पना गर्दा मात्रै पनि मन फुरुङ्ग हुन्छ । लेखक–साहित्यकारहरूका लागि योभन्दा स्वर्गीय ठाउँ अन्त कहाँ खोज्नु ! यस्तो ठाउँको त्यस्तै वातावरणमा बसेर तयार पार्ने किताबले हो अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा तहल्का मच्चाउने !’
जग्गा हेरेर फर्किंदा हरेक लेखकको अनुहार उज्यालो हुन्थ्यो । ‘शब्दयात्रा प्रकाशनले अझै प्रयास गर्नुपर्छ, क्षमताअनुसार अझै सक्रिय बनौँ, साथ दिने हामी छौँ, केही सहयोग गर्नुपर्छ भन्ने भन्नोस्, काम गरौँ’ भन्ने खालको हौसला प्रदान गर्थे लेखकहरू । शब्दयात्रा प्रकाशनले नेपालका साहित्यिक संस्थाको काम दिगो हुँदैन, त्यहाँको व्यवस्थापन राम्रो हुँदैन, संस्थालाई राजनीतिमा लागेका मान्छेहरूले तहसनहस पार्छन् भन्ने धारणा गलत हो भनेर प्रमाणित गर्न सक्नुपर्छ भन्ने सुझाव दिए उनीहरूले ।
दसैँको अन्तिम दिन अर्थात् पूर्णिमाको दिन शनिबार जग्गा हेरेर फर्कने पछिल्ला व्यक्ति थिए बालसाहित्यकार गोपाल पराजुली । फर्कंदा बाटोमा उनले भनेको कुरो बडो मार्मिक थियो — “म चारवटा सल्लाह दिन चाहन्छु । नेपालमा साहित्यकार धेरै छन्, साहित्यिक संस्था पनि धेरै छन्, तर साहित्यिक संस्थाको ढाँचा एकै प्रकारको छ । साहित्यिक संस्था दीर्घजीवी हुन नसक्नुमा संस्थाको ढाँचा पो दोषी छ कि, त्यसमा तपाईंहरू विचार गर्नुहोला । संस्थागत ढाँचालाई परिमार्जन गरेको नमुना संस्थाका रूपमा पनि शब्दयात्रा प्रकाशनलाई चिनाउन सकिन्छ । यो एउटा सल्लाह हो । मेरो दोस्रो सल्लाह । तपाईंहरू हरेक राजनीतिक विचारका लेखक–साहित्यकारलाई स्थान दिनुहोला । साहित्यिक संस्थाले कसैलाई पनि निषेध गर्नु हुँदैन । तेस्रो सल्लाह हो सञ्चालक समितिले साहित्यिक क्षेत्रका मान्छेलाई संस्थाका हरेक अङ्गहरूमा राखिदेओस् । त्यसो गर्दा साहित्यकारले आफूभित्रको व्यावसायिक क्षमता देखाउन पाउँछ र साहित्यकारहरू व्यवस्थापन पक्षमा कमजोर हुन्छन् भन्ने धारणा पनि मेटिन्छ । चौथो सल्लाह के हो भने आफ्नो अनुपस्थितिमा आफूले गरेको जस्तै काम गर्न सक्ने उत्तराधिकारी तयार पार्न हरेक सञ्चालकले अहिल्यैदेखि विचार गर्नुपर्छ र त्यस्तो व्यक्तिलाई त्यो कुरा थाहा नदिईकन तालिमप्राप्त बनाउँदै लैजानुपर्छ ।”
शब्दयात्रा प्रकाशनप्रति नेपाली लेखक–साहित्यकारहरूले देखाएको सदाशयता, राखेको भरोसा र गरेको विश्वास साँच्चै नै हृदयस्पर्शी छन् । यस संस्थाले स्थानीय समुदायबाट पाएको स्नेह पनि त्यत्तिकै स्मरणीय छ । संस्थामा आबद्ध जिम्मेवार व्यक्तिहरूको लगन र मिहिनेतले संस्थालाई ठूलो टेवा पु¥याएको छ । हरेक क्षेत्रबाट यस्तो सहयोग प्राप्त भएपछि अनुसन्धान प्रतिष्ठानको अवधारणा सार्थक हुने कुरामा विश्वस्त हुन सकिन्छ ।
